Werkendam, Hoogstraat 32


Historische beschrijving


Het pand ligt in de 17e eeuw aan de noordzijde van de Heerenstraat. Aan de oostzijde vormt de steeg de begrenzing, ten noorden de haven en ten westen
een steeg van de bewoners aan de zuidzijde van de steeg, die op deze wijze verzekerd waren van een vrij doorgang naar de Haven.

Het huis dat hier stond werd in de 18e eeuw in de volksmond het "Hoge huis" genoemd en werd bewoond door één van de welvarendste familie's van het dorp. Het huis werd in 1752 vergroot. In de oostelijke zijgevel werd een muuranker onder de schoorsteen geplaatst waarin de letters A.T.H.G. (Arien
Theunisse Hanegraaff) en het jaartal 1752. Volgens de auteur van de genealogie Hanegraaff zou het huis rond 1813 gedeeltelijk door brand verwoest zijn en in de huidige stijl weer opgebouwd.
In 1823, tijdens een openbare verkoping georganiseerd door de erfgenamen van Teunis Hanegraaf, kwam het huis in handen van Gerard van Houweningen jr, zoon van de toenmalige Werkendamse burgemeester Gerardus van Houweningen.
Bij de instelling van het kadaster werd dit huis, als enige, ingedeeld in de 2e klasse. Daarmee was het het op één na mooiste pand van Werkendam. "Een heerenhuis met twee etage's" zoals in het kadaster werd beschreven.



1628:14 mei Het pand (Couvee 95) is in het bezit van de erfgenamen van Jorden Jans.
Zij transporteerden een huijs en erf aan Peter Claesz. Er wordt gesproken over: de gerechte helfte van een huijs en erve waarvan de wederhelft aan Peter Claesz. of zijn moeder toekomt.
1651: 5 november de weduwe van Peter Claesz. was eigenaresse en er vond een deling van de nalatenschap plaats tussen Jan en Arien Petersen de Geus.
1668: Het pand is eigendom van Jan Petersen de Geus.
1675: 4 april Jan Pieterse de Geus transporteerde aan Cornelis Lambertsen de Gelder " seecker eijgendom sijnde de gerechte helft van de steegh. Cornelis Lambertsen en sijn naersaten mogen sijn schuijt altijt leggen recht achter de steegh en met het eijnde te schieten soo de steegh te smal soude mogen wesen achter de werff van Jan Pietersen sonder tegen seggen van iemand." (dit recht wisselde in 1707 en 1713 van eigenaar. Daarna was de steeg alleen nog in gebruik bij de eigenaren van het pand en de westelijke buren.)
1677: 30 oktober zijn weduwe en kinderen transporteerden een huijs en erve aan Dirck Teunissen Schrieck.
1679: 7 januari tranport aan Bastiaan de Vries.
1696: 10 mei transport aan Teunis Hanegraaf
1741: Het pand is in het bezit van de weduwe van Teunis Hanegraaff.
1746: Waarschijnlijk via vererving is het pand in eigendom gekomen van Arien Hanegraaff
1752: Waarschijnlijk is in dit jaar het pand vergroot. In de oostelijke zijgevel werd een muuranker onder de schoorsteen geplaatst waarin de letters A.T.H.G. (Artien Theunisse Hanegraaff) en het jaartal 1752.
1782: Wederom via vererving is het pand in bezit van Teunis Hanegraaff.
1823: Gerardus van Houwenige jr. Deze transporteerde het pand naar Gerrit Verheij.

1856: Gerrit Verheij begint een Franse dag- en kostschool in begon voor jongeheren. Het doel was voornamelijk om jongens te kweken tot nuttige leden der samenleving. De kostschool is echter maar een kort leven beschoren geweest. In 1859
werd de school opgeheven en verhuisde Verheij naar Geertruidenberg. Nog voordat hij de kans kreeg het pand te verkopen stierf hij op zeer jonge leeftijd. Hierdoor kwam het pand te staan op naam van zijn jonge weduwe Wilhelmina Petronella Balfoort. Zij bleef achter met een kleine baby en was verstoken van verdere inkomsten, dus zal blij geweest zijn het pand te kunnen verkopen aan de zeer gefortuneerde Daniel Egbertus Boxman. Deze grondeigenaar heeft echter maar korte tijd in Werkendam gewoond waarbij het niet eens zeker is dat hij in dit huis woonde. Het zal echter wel hiervoor
in aanmerking gekomen zijn.
Rond 1868 verkocht hij het weer. Deze keer aan een geboren en getogen Werkendammer, n.l. Paulus Hendrikus van Dusseldorp. Deze heeft het tot aan zijn dood bewoond. In 1888 was officieel toestemming verleend tot een bijbouw en zijn de percelen A 112 en A 113 samengevoegd en veranderde het kadasternummer in A 1585.
Na zijn dood kwam het pand in bezit van zijn weduwe Felice Jeanne Goffaux , die het tenslotte in 1898 verkocht aan de Spaarbank van het Departement tot Nut van het Algemeen. Weer vond een kadastrale hernummering plaats en wel in de nr. A 1843 en A 1844 het verenigingsgebouw. In 1898 was er voor het eerste sprake van een Nutszaal. Op 2 november 1898 werd in een ledenvergadering de inrichting hiervan besproken. In de oorlog werd de Nutszaal verwoest. Herbouw van de zaal vond plaats in 1952. in 1980 werd toestemming verleend voor, hoofdzakelijk, interne verbouwing.
Bij de omnummering van Werkendam werd het tenslotte veranderd in O 306.


Kadastrale beschrijving
Filiatie
Datum Nr. Art. Post Eigenaar
1832 102 Gerard Gerardsz van Houweninge
1832 A113 102 Gerard Gerardsz van Houweninge
1855 483 1 en 2 Gerrit Verheij
1855 A113 483 1 en 2 Gerrit Verheij
1859 552 1 en 2 Wilhelmina Petronella Balfoort
1859 A113 552 1 en 2 Wilhelmina Petronella Balfoort
1863 499 78 en 79 Daniel Egbertus Henricus Boxman
1863 A113 499 78 en 79 Daniel Egbertus Henricus Boxman
1868 657 1 en 2 Paulus Hendrikus van Dusseldorp
1868 A113 657 1 en 2 Paulus Hendrikus van Dusseldorp
1888 657 3 Paulus Hendrikus van Dusseldorp
1888 A1585 657 3 Paulus Hendrikus van Dusseldorp
1890 1121 1 Felice Jeane Goffeux
1890 A1585 1121 1 Felice Jeane Goffeux
1898 1123 1 Spaarbank van het Departement van het nut
1898 A1843 1123 1 Spaarbank van het Departement van het Nut
1970 Spaarbank van het Departement van het nut
1970 O306 Spaarbank van het Departement van het nut
1995 Jos Bleijenberg
1995 O306 Jos Bleijenberg
2004 O306 Jaap van Drunen
12-06-2007 O306 Jaap van Drunen


Kadastrale nummering
1832 Werkendam A113
1888 Werkendam A1585
1898 Werkendam A1843
1950 Werkendam O306


Bouwkundige beschrijving
Soort monument : Gemeentelijk monument
Werkendam
Hoogstraat 32
Nutszaal

MIP-categorie :1 foto 52, 53, 54 en 55
MIP: Nutsdepartement kantoor
Werkendam, Hoogstraat 32
ca. 1880 1837 ca 1930
Neo-Classicisme
Hardstenen plint, hardstenen kordon. T-schuiframen. Afgeronde hoeken. Geprofileerde omlijsting. Versierde deur met smeedijzeren rooster.
Monumentale deuromlijsting. Zadeldak, gesmoorde verbeterde Hollandse pannen. Geprofileerde daklijst met bladversiering, hoek met pijnappelversiering. Later aangebouwde poort met tegeltableau. Nutsdepartement 1837. Nutsspaarbank 1855, Nuts Badhuis 1930. Historische relatie met stedebouwkundig patroon.


LIGGING
Het pand ligt aan de noordzijde van de Hoogstraat tussen de Merwestraat en de Kruisstraat. Het typerende van dit stukje Hoogstraat is dat alle panden aan de noordzijde vrijstaand zijn.


PLATTEGROND en OPBOUW
Het gebouw is opgetrokken in rechthoekige vorm met de langsgevel aan de straatzijde. En onder een zadeldak met vernieuwde gesmoorde verbeterde Hollandse pannen in kleur grijs-blauw. Het is ooit als woonhuis gebouwd maar door zijn hoge ruimtes heeft het door de jaren, zoals blijkt in de historische omschrijving, een openbare functie gekregen. De later bijgebouwde bijgebouwen vallen buiten deze omschrijving.
VOORGEVEL
Deze verwijst naar het neo-Classisme en gaat terug naar de 18e eeuw met de uitstraling die het nu heeft. De gevel is opgetrokken in roodbruine vechtformaat in kruisverband met knipvoeg en 1 ½ steen omgezet naar de zijgevel.
De begane grond is asymetrisch van opzet met links 2 raamkozijnen en rechts 1 raamkozijn naast een uitgewerkte voordeur partij met zijpilasters rustend op hardstenen neuten doorgezet naar boven in een beëindiging als ornament (Corinthisch) dragend onder een eenvoudige fries, deze fries komt terug bij de raamkozijnen.
De deur is bewerkt met een opgelegd paneel onder en boven met dubbele draaibare raampjes met sierglas en smeedijzeren diefframe.
De raamkozijnen hebben T-schuiframen met afgeronde hoeken. De raamkozijnen hebben hardstenen dorpels doorgezet als band in de gevel. Onder deze dorpel c.q. band in een hardstenen plint.
Aan de linkerzijde bevindt zich een later aangebouwde poort met tegeltableau en afdekking van hardsteen. In deze poort met segmentboog bevindt zich een 2 delig hekwerk. Het tegeltableau met de tekst:
NUTSDEPARTEMENT
1837
NUTSSPAARBANK
1855
NUTSBADHUIS
1930
Dit alles in historische relatie met stedenbouwkundig patroon. De bovenraamkozijnen zijn met 2 delige ramen met ronde hoeken vermoedelijk draaien naar binnen, hardsteendorpels doorgezet in gevel als band.
Een geprofileerde daklijst met bladversiering tussen gootklossen overgaand in een fries. De goothoeken hebben een hangende pijnappelversiering.
LINKER ZIJGEVEL
De zijgevel is in 2001 gestraald en opnieuw gevoegd, de gele baksteen in slecht kruisverband met beëindiging in topgevels als vlechting en afgewerkt met een gevelpan (in soort en kleur eerder genoemd) met diverse balkankers. De topgevel heeft een beëindiging in een schoorsteen met eenvoudige plaatafdekking in stenen uitgevoerd als van de voorgevel.
ACHTERGEVEL
Deze is intern en verbindt het voorgebouw met de achterliggende zaal.
RECHTER ZIJGEVEL:
Deze is identiek aan de linkerzijgevel; het verschil vindt men in de rechterschoorsteen. Deze heeft een muuranker met het jaartal 1752 en de letters A.T. en H.G.
INTERIEUR
Hier kan vermeld worden dat zich er nog een kleine kelder bevindt met gewelven, een oorspronkelijke trappenpartij naar 1e verdieping en luiken aan de binnenzijde van de raamkozijnen op de beganegrond en de verdieping.


Samenvatting
waardebepaling:
Architectonische waarde:
1. Het pand heeft een behoudenswaardige voorgevel welke samengaat met fraaie interieurelementen zoals een monumentale trap en de binnenluiken in de vensters.
Stedebouwkundige waarde:
1. Pand ligt aan de bovenzijde van de Hoogstraat en vormt aan de noordzijde tegenwicht voor diverse monumentale gevels aan de zuidzijde van de Hoogstraat

Cultuur historische waarde:
1. Het pand werd lange tijd in de negentiende eeuw gezien als meest voorname huis van Werkendam, mede gezien door dat de bewoners lid waren van de belangrijkste aannemersfamilies van het dorp.
2. Gedurende de twintigste eeuw vervulde het pand de rol van Nutsgebouw en werd als zodanig door de meeste Werkendammers regelmatig bezocht.

copyright: V.C. Wikaart-Derkzen