Anton Wilhelm Amo, Een Afrikaanse filosoof in de Duitse Verlichting
In de aflevering “Nieuwe blik terug” van zaterdag 25 maart 2023, waarin de NTR aandacht schenkt aan kleurrijke figuren in de Europese geschiedenis die tijdens hun leven heel bekend waren maar nu nagenoeg vergeten zijn, werd aandacht geschonken aan het bijzondere leven van Anton Wilhelm Amo of, zo als zijn naam in latijn op zijn dissertatie staat vermeld, Antonius Guilielmus Amo.
Als klein jongetje werd hij van de kust van het huidige Ghana vanuit het fort Amsterdam meegenomen naar Europa en werd “ten geschenke” gegeven aan Anton Ulrich, hertog van Brunswijk-Wolfenbüttel, die hem vervolgens schonk aan zijn zoon en opvolger August. De kleine Anton werd op 29 juli 1708 in de kapel van het paleis gedoopt en groeide op onder de bescherming van de hertog. Hij kreeg de kans te studeren en deed dat met verve. Hij studeerde rechtsgeleerdheid. Zijn proefschrift "De Jure Mauronum" ging over de rechten van de zwarte mens in Europa. Daarnaast studeerde hij logica, metafysica, fysiologie, astronomie, geschiedenis, theologie, politiek, geneeskunde, Duits, Engels, Frans, Grieks, Latijn en Nederlands . Voor zover bekend is was hij de eerste Afrikaan die aan een Europese universiteit verbonden was. In 1740 werd hij aangesteld tot professor in de filosofie aan de universiteit van Jena.
Onder druk van een lastercampagne tegen hem besloot hij terug te keren naar zijn geboorteland. Om dit mogelijk te maken klopte hij aan bij de kamer Amsterdam van de WIC. Aan de bewindhebbers vertelde hij hoe hij in Europa terecht gekomen was en verzocht hen om een overtocht naar Ghana. In de vergadering van 20 december 1746 werd zijn verzoek behandeld:
"Is geleesen de requeste van Anthonij Willem Amo, geboortig van Axim gelegen op de kust van Africa,
houdende dat hij suppl:t in den jare 1707 hier te lande was gebragt door sekere Bodel, ter dier
tijd sergeant in dienst
van dese Compagnie aldaar ter kuste dat hij met denselven Bodel was vertrokken na Brunswijk, die al
daar was komen te Overlijden, dat hij supplit. daar na was geraakt in dienst van den hertog van Brunswijk,
dewelke mede overleden was dat hij suppl:t daarom te raden was geworden sig weder te begeve na
Guinea, dog daar toe Gene occcatie konde vinden, versoekende derhalve met het eerste uijtgaande of thans-
in gereetheijt leggende Compagnies schip derwaarts te mogen Overgaen.
Waarop gedelibereert sijnde is goedgevonde en verstaan aan den suppl:t te permitteeren, Omme na
Guinea, als passagier en vrij van transport gelden, te mogen overgaan, met het in gereetheijt leggende
Compag: schip de Catharina Galeij."
Twee vragen waarop in het bovengenoemde televisieprogramma geen direct antwoord gegeven kon worden, zijn nu opgelost.
1. Door wie is Anton bij de hertog van Brunswijk-Wolfenbüttel terecht gekomen
2. Hoe is hij terug gegaan naar het toenmalige Guinee
Sergeant Bodel is te identificeren met de al in 1698 aanwezige Christiaan Bodel uit Dresden. Hij was werkzaam in het fort Amsterdam en wordt daar in 1706 voor het laatst genoemd. Blijft nog de vraag waarom hij de naam Anton kreeg. Werd hij genoemd naar de oude hertog Anton Ulrich die hem ten geschenk kreeg of is het toch een lijntje met zijn Afrikaanse verleden. Anton geeft aan dat hij geboren werd in Axim. Ook daar had de WIC een fortificatie met de naam "Sint Anthonij".
Uitzending bekijken? https://www.ntr.nl/Nieuwe-blik-terug/532/detail/Anton-Wilhelm-Amo-filosoof-tussen-Afrika-en-Europa/VPWON_1315969
Bronnen:
Nationaal Archief Nieuwe WIC inventarisnr 401
Wikipedia
Grote Atlas van de West- Indische Compagnie deel 2
copyright: Valentine Wikaart, maart 2023